STARMUS V: Derbarê toza heyvê, altêrnatîvên gerstêrka erdê û fêstîval çawa hat Ermenîstanê
Di nîvê duemîn yê sedsala 20 da pêşbazîya fezayê ya di navbera dewletên yekbûyî yên Amêrîkayê û Yekîtîya Sovyetê da herî dawî, daketina mirovek li ser heyvê bû, ku ji hêla bernameya Apollo ya NASA ve hate çêkirin.Lê belê, Apollo 17 di sala 1972 de, mîsyona paşîn ya mirovî ya li ser heyvê bû, piştî ku mirov tenê raste-rast li herêma nêzîk-orbîtal amade bûn.
Di sedsala 21 an de, mirovahî careke din çavê xwe li Heyv û Marsê kir, xewnên kevnar yên kolonîzekirina wan hişîyar kir û mirovahîyê kir celebek navgerstêrkan.Festîvala zanistî û mûzîkê ya STARMUS, bi armanca nîqaşkirina pirsgirêk û astengîyên li ser rêya pêkanîna van xewnan û vebijarkên çareserîya wan, cara pêncemîn li bajarê Swîsireyî Syûrîxê hat lidarxistin.Berî şeşemîn festîvala STARMUS ku li Ermenîstanê tê lidarxistin, “Armênprêss” beşên herî girîng û pirformansên balkêş yên STARMUS V pêşkêşî dike û ya herî girîng jî vedibêje ku festîval çawa hat Ermenistanê.
STARMUSV:“Destpêkeke mezin: pîrozbahî ji mîsyona Apollo ra»
Fêstîvala pêncemîn STARMUS hezîrana sala 2019 an de li Şvêysarîyayê, Swîsireyê pêk hat. Festîval îsal ji bo pêngavên pêşîn yên mirovahîyê li ser Heyvê û mîsyonên “Apollo” yên ku armanca wan lêgerîna peyka Dinyayê ye, hat kirin, “Apollo” yên ku armanca wan lêgerîna peyka dinyayê ye, hat kirin.
Sernavê STARMUS V ji gotinên pêşin yên ku li ser heyvê ji hêla Nîl Armstrong ve hatî gotin, yekem mirovê ku li ser heyvê meşîya ye. “Firîna mezin” heyveger û astronavtên navdar, zêdeyî 50 zanyarên navdar, xelatgirên Nobêlê, înjênêr û hunermend di nav beşdarên festîvalê de bûn.
STARMUSV bi pêrformansa konserê ya fantastîk ku ji mîsyonên Apollo re ji hêla bestekarê xelatgirê Oskar Hans Sîmêr ve hatî veqetandin dest pê kir. Festîvala STARMUS ya pêncemîn jî ji ber wê yekê ku serokkomarê Ermenîstanê jî beşdarî xebatên wê bû, hat cudakirin.
Serokê fîzîknasê Ermenîstanê li ser sehneya STARMUS V
Armên Sargsyan, serokê çaremîn yê Ermenîstanê, beşdarî STARMUS a ku li Syûrîxê hat teşkîlkirinê, bû. Hêjayî gotinê ye ku ew yekem serokê cîhanê bû ku beşdarî xebatên vê fêstîvalê yên bi armanca gelêrîkirina zanistê bû û gotarek pêşkêş kir:
Vekirina STARMUS V da, hîmdarê fêstîvalê Garîk Îsrayêlyan, serok teglîfî ser dike kir û bi silav xebera xwe pêşkêşî temaşevana kir.
Armên Sargsyan li ser sedemên ku ew li ser dika STARMUS ê ye, got: “Ya yekem xewn e. Garîk xeyalperest e. Tiştên dîn difikire û wan pêk tîne. Her yek ji me xewnek heye. Ezê ji we re behsa kurekî biçûk li Ermenîstanê li Yekîtîya Sovyêtê bikim û xeyala wî bû ku bibe astronavt . Dema ku ew 10 salî bû, wî xelatek jî ji bo wêneyeke bedew ya astronav li ser heyvê wergirt. Sala 1963 an dûr bû. Ew xewin him jî bi min re ye …».
Menîya duem serokkomar nav kir «STARMUS û Ermenîstîan». «Ez teglîf dikim, wekî fêstîvala STARMUS şeşem li Ermenîsîanê derbazkin. Ezê pir şabim, wekî temama ulmdara, xelatgirên Nobêlîyê, astronavta, kosmonavta, hunurmenda û sazbenda li Ermenîstanê bibînim.Çima Ermenîstan, ji ber ku ev yek ji kevintirin şaristanîyên cîhanê ye? Ezê pir şabim wekî Yêrêvana 28OO salî nîşanî wedim, Mêsamor, li kîderê wextê Ûrartûyê padişa steyrkzanî hatîye çêkirinê… Ermenî çand û ulm qîmet dikin…».
Pêşnîyara Armên Sargsyan piştî çend meha bi fermî hate qebûlkirinê: bi birîyara endamên şêwira serokên fêstîvalê STARMUS VI derbazî Ermenîstanê bû.
Ji bo ku hûn biçin Marsê, divê hûn Heyvê kolonî bikin
Yek ji axaftvanên navendî yê fêstîvalê bêguman Baz Oldrîn bû, duyemîn mirovê ku li ser heyvê meşiya, astronot Apollo 11, ku axaftina wî bi sernavê “Berbi Heyvê” bû.
Astronavtê 89 salî axaftina xwe dîyarî bernama Heyvê ya Artêmîs NASA yê kir, û plan dike ku sala 2O24 a da astronavtekî ku di navda yekem astronavta jin heye, bişîne ser Heyvê.
Heger ev proje bê mîyaserkirinê, astronavtên «Artêmîs» ê wê lingê xwe daynin li wî cîyî, li ku merivayî li wir nebûye, quba Heyvêye başûr. Oldrîn da kifşê, ku armanca demdirêj, ya bernamê gera Marsê ye.
Astronavt got ku wî carekê ji hêla fîzîknasê têorîk Stîven Hokîng, beşdarê festîvalên berê yên STARMUS a ku di sala 2018-an de mir, jê re got ku divê mirov berî ku biçin Marsê li ser Heyvê bi cih bibin.
Ez li ofîsa wî bûm û min digot ku ez bi rastî dixwazim firînek di navbera Erd û Marsê de mîyaser bikim. Bi dengê kompyûtêra xwe got. “pêşî Marsê kolonîze bikin” û min fêm kir ku berî ku em mirovan bişînin Marsê gelek tişt hene ku bikin. Û Heyv ji bo vê yekê cîhê çêtirîne. Ez hêvî dikim ku em dikarin bi hevkarên navneteweyî re wîya bikin”-, Oldrîn got.
Haj ji toza heyvê hebin!
“Mêvanên” pêşerojê yên heyvê divê haj ji toza heyvê hebin, ku dibe sedema rêaksîyonek alerjîk. Ev ji alîyê Harîson Cêk Şmît, astronavtê mîsyona herî dawî ya mirovî ya li ser heyvê, “Apollo-17” hate ragihandin.
Şmît berpirsîyarê komkirina nimûneyên axê ji Heyvê wekî beşek ji mîsyona kanûna sala 1972 bû. Di nav nimûneyên ku wî berhev kirin Troctolîte 76535 bû, ku NASA jê re digot “bêguman nimûneya herî balkêş ya ku heya niha ji Heyvê hatîye vegerandin”.
Şmît got ku di dema xebata ku li ser rûyê heyvê hat kirin toza heyvê li cil û berg, pêlav û amûrên wî û astronavtê din, mirovê herî dawî yê ku li ser heyvê meşiya, Yûcîn Sêrnan, ket. Û dema ku helmeta xwe ji xwe kir, rêaksîyonek alerjîk pêra çêbû
“Piştî ku cara ewil bêhna tozê hilda, rêaksîyonek alerjîk li min çêbû, pozê min werimî, heta dengê min jî guherî. Van nîşanan hêdî hêdî dest pê kir. Astronavtê 84 salî ji temaşevanan re got: “Cara çaremîn, dema ku min toza heyvê hilm, min hema tiştek hîs nekir.”Şmît destnîşan kir ku lêkolîn hewce ye ku were fêmkirin ka dê çi biqewime heke mirov bi awayekî kronîk bi toza heyvê re rû bi rû bimînin. Wî her weha li ser pêrspektîvên mezinbûna sebzeyan li ser Heyvê jî axivî.
Êksplanêt altêrnatîvek gengaz ya ji bo Erdê
Di roja dawî ya mîhrîcanêda, profêsora stêrnasîyê Natalî Batalyan derseke balkêş usa têkildarî gerstêrkên dergerî pêşkêş kir. Ev navê gerstêrkên ku ne beşek ji pergala rojê ne, li dora stêrkên din dizivirin yan jî bi tevahî ji stêrk bêpar in.
Pêşî, Batalyan li ser îmkanên vedîtina wan gerstêrkên li dûrîyên mezin ji sîstêma Rojê axivî. Bi xwezayî, pêşkeftina têknolojîyên herî dawî jî sînorên îmkanên qada stêrnasîyê bi girîngî berfireh kirîye. Ger heta sala 2009 an têknolojîyên 400 gerstêrkên gerstêrkan keşf bikin, wê demê piştî sala 2009 an, bi saya têlêskopa Kaplêr, hejmara gerstêrkên ku hatine kifşkirin, li gorî Batalyan ji 4000 î zêdetir e.
Wê behsa gerstêrkên pir nêzîkî stêrkan kir, ku bi îhtîmaleke mezin di okyanên şewqandî yên madeyên helandî de nixumandî ne, gerstêrkên di pêvajoya çêbûnê de an jî “dûvik”yên mîna kometan.
Batalya rastîyeke din ya balkêş pêşkêş kir ku, bi saya têlêskopên nûjen, gerstêrkên weha li Galaksî hatin kifşkirin, ku analogên wan di sîstêma Rojê ya me de tune ne. Dema ku Rojê me ji hêla gerstêrkên mezin û ne pir mezin ve serdest e, piranîya gerstêrkên ku di galaksîyê de têne dîtin bi mezinahîya navînin.
Di axavtina xweda, wê her wiha daxuyanîyek pir wêrek da û got ku gerstêrka herî nêzik û potansîyal ya jîyanê ji Cîhanê re 10 salên heyvê dûre.
Nava dorana fêstîvalêda cara yekem xelata Serkeftina Jîyanê hat dayîn
Fêstîvala ku li Syûrîxê hat lidarxistin de madalyayên Stîvên Hokîng cara sêyemîn hatin dayîn ku di sê katêgorîyan de ji kesên ku zanistê popûler dikin tên dayîn.
Mûzîkant Brayan Îno ji ber keda wî ya mezin di popûyarbûna zanîstêda xelat wergirt û di beşa fîlman de jî xelat dan derhênerê belgefîlma nû “Apollo-11” Tod Mîllêr.
“Damezrînerê SpaceX Îlon Maks, ku bi rêya girêdana vîdyoyê ji navenda fezayê ya kenedî ya ku roketa Falcon Heavy ji bo hilkişînê amade bû, beşdarî merasîma xelatê bû, ji bo “Beşdarîyên girîng yên di rêwîtîya fezayê de” madalyaya zanistî wergirt.
Xelat ji hêla gîtarîstê efsanewî yê Queen Brayan Mêy ve hate ragihandin, hevkarê festîvala STARMUS, ku destnîşan kir ku Musk “Gavên yekem ên zexm berbi rêwîtîya fezayê û kolonîzekirina cîhanên din ji hêla pargîdanîyên taybet ve avêtine. Wî kir ku mirov dîsa bi cîhana nûjenî û vedîtina fezayê bawer bikin, wî nifşek nû teşwîq kir ku li stêran binêre”,- Mêy got.
Sala 2019 an de di çarçoveya fêstîvalê de yekem car madalyaya Stîvên Hokîng ji bo destkeftîyên jîyanê (Xelata Serkeftina Jîyanê) hat pêşkêşkirin. Baz Oldrîn ji ber “Bi daxistina amûreke ku ji alîyê mirovan ve hatiye çêkirin li cîhaneke din û li ser heyvê meşîya, di dîrokê de çêkir.”Hat destnîşankirin ku ew yekane astronavtê mîsyona “Apollo” ye, ku zêdetirî 1000 dersên wî hene, ku hemî jî îlhama nifşek nû da ku tev li lêgerîna fezayê û vedîtina cîhanên nû bibin.
STARMUS tê Ermenistanê
Tîrmeha sala 2020 de, bi fermî hate ragîhandin ku şeşemîn fêstîvala STARMUS dê li Ermenîstanê were lidarxistin.
Piştî du hefteyan, ji 5-10 ê îlonê de, Ermenîstan di dîrokê de ji bo cara yekem dê mêvandarîya bi dehan kosmonavt, zanyarên cîhanî, xwedîyên xelata Nobêlê, stêrên mûzîk û hunerê yên cîhanê bike. STARMUS VI ji bo 50 emîn salvegera daketina yekem ya stansyona fezayê Mars-3 li ser Marsê ye û navê STARMUS VI li xwe dike. Sernavê “50 sal li ser Marsê”.
