Mûzîk û huner dikare mirovan nêzîkî zanistîyê bike. Zanyar, ulmdjar û hunermendên herî dinêeyane li cîhanê sala 2016 a dîsa li ada Kanaryîyê kom bûn ku huner û zanistî, astronomî û surên erşê ezmîn gotûbêj bikin, li ser pêşeroja mirovahîyê û destkeftîyên nû yên zanistî biaxivin.
Starmus III: «Ji derveyî asoyê: pîrozbahî ji Stîvên Hokgîng re“
Fêstîvala sêemîn ya Starmus sala 2016 de hate organîzekirin, ku ji xwe kevneşopîyek li ada Kanarîyê. Festîvala zanîstî û mûzîkayê ya ku ji 27 ê hezîranê heta 2 ê tîrmehê hat lidarxistin îsal bi navê “ Li derveyî asoyê” hat lidarxistin.
Lîsteya axaftvanan ya îsal ne kêmtir balkêş û bi bandor bû: fîzîknasê têorîk Stîvên Hokîng, kosmononavtê Sovyêtê û yekem gerok Alêksêy Lêonov, yekem astronotê Kanadayêyî ku li fezayê meşîya Krîs Hêdfîld, astronot «Apollo 9» Rasêl Şvaykart, Space X şêwirmendê payebilind Garêt Raysma , astrofizîknas Nîl dê Gras Tyson, kosmonavt Roman Romanênko, derhêner û serokê Kaspersky Lab Yêvgêny Kaspêrskî, xelatgirên Nobelê, fîzîknas Rocêr Pênroûz, astrofizîknas Kîp Torn, Adam Rîyês, Bryan Şmîdt û Bêrî Barîş, bîyofîzîknas Êlîzabêt Blêkbirn, bîyolojîst Êdvard Mrzêr , fîzîknas Robêrt Wîlson, Dêyvîd Gros, aborînas Cozêf Ştîglîs û yên din.
Beşa mûzîkê ya fêstîvalê îsal jî bêhempa bû, ji ber ku Starmus II bestekarê xelatgirê Oskar Hans Sîmêr, gîtarîstê Queen Brayan May, stranbêja şanoyê ya navdar Sara Braytman û yên din beşdar bûn.
Fêstîval bi wê yekêva berbiçev bû, wekî îsal nava dorana Starmûsê xelata bi navê Stîvên Hokîng hat dayînê, derheqa kîjanêda sala 2O17-a meha kanûnê hatibû elamkirinê. Ev mêdal, di celebê xwe de bêhempaye, ji bo belavkarên zanistîyê hate armanckirin. Li alîyê mêdalê xudanê şikilê Stîvênn Hokîng kosmonavt Alêksêy Lêonove. Li alîyê madalêyî dinê şikilê Brayan May û gîtara wî ya navdare.
Bi gihandina zanistîyê ji mirovanra, em mirovan nêzîkî zanistîyê dikin. Ev ji bo min, ji bo we, ji bo tevaya cîhanê girînge. Ji ber vê yekê, ez pir kêfxweşim ku piştgirî û rêzgirtina xebata kesên ku zanistîyê belav dikin.
Li ku derê jiyan hebe, li wir hêvî heye
“Ez di 8 ê çileya sala1942 da hatime dinê, tam 300 sal piştî mirina Galîlê Galîlêo»: bi van gotinan Stîvên Hokîng di çarçoveya Starmus III da dest bi derseke bi sernavê “Kurte dîroka jîyana min” kir.
Hokîng di wê dersêda ku bi laqirdîya xwe ya taybetmendî hatîye çepandin, zarokatîya xwe, jîyana zanîngehê û jîyana rojane, yekem hewldanên xwe yên astrofîzîk û kosmolojîyê û her weha salên pêşî yên rûbirûbûna nexweşîyê pêşkêş kir. “Min dest pê kir ku her tiştê ku min heye teqdîr bikim. Cîhê ku jîyan lê hebe, hêvî jî heye».
Hokîng hîpotêza xwe ya li ser koka erşê ezmîn, çalên reş û hilanîna agahîyan di wande pêşkêş kir û anî ziman ku paşeroja mirovahîyê li derveyî erstêrka Cîhanêye.
“Ji bo siberoja mirovahîyê divê em çûna fezayê bidomînin. Ez nafikirim ku em 1000 salên din jî bêyî ku ji gerstêrka xweya nazik bijîn. Ji ber vê yekê ez dixwazim eleqeya giştî ya li fezayê teşwîq bikim…
Demek bi rûmet bû ku di warê fîzîka têorîkda jîyankirin û lêkolîn kirin bû. Serkeftineke mezine ku em mirov, bi xwe berhevokên perçeyên bingehîn yên xwezayê, ewqas nêzikî têgihîştina zagonên ku me û erzê ezmanê me birêve dibin, bûne.
Bînin bîra xwe ku meriv li stêrkan binêre, ne li ber lingên xwe. Biceribînin ku hûn tiştên ku hûn dibînin fêm bikin ka erşê ezmîn heye. Û jîyan çiqas dijwar xuya dike, hûn her gav dikarin tiştek bikin û biserkevin. Girînge ku dev jê bernedin” ,-Hokîng bi van gotinan dawî li axaftina xwe anî.
Dîyarkirinên here mezin yên cîhanê bi ceribandin û bi qelpîya tên
Yek ji axaftvanên sereke yên li Starmus III astronavtê Kanadayê Kirîs Hêdfîld bû, ku 166 roja li erşê ezmîn ma. Ew yekem kanadî bû ku li erşê ezmîne vekirî meşîya, yekem kanadayî bû ku sala 2013 da bû fermandarê stansîyona erşzê ezmîn ya navneteweyî.
Hêdfîld bi taybetî bi kişandina dîmenên xwe yên rojane yên li stansîya erşê ezmîn û weşandina wê li ser Twitter, Facebook, Google û Tumblr navdar bû û di derbarê jîyana xwe ya rojane ya bê giranîyêda agahdarîya balkêş peyda kir.
Nava dorana fêstîvalêda Hêdfîld behsa mîsîyonên li erşê ezmîn tên kirin, girîngîya astronotîkê kir.
Ewî dîyar kir ku rêwîtîya erşê ezmîn ya mirovî parçeyek girîng ya xwesteka bingehîn ya mirovî ya lêgerînêye. Piştî axaftinê, Hêdfîld ji hêla nûçegîhanekva hat pirsîn ku ew yê çi şîretan bide zarokên ku ji zanîstê hez dikin, lê pir caran di ceribandinên xwede xwe di rê de dibînin.
” Her zanyarek gerekê qebûl bike ku her dem tişt dikarin şaş pêşda herin.Galîlêo nizanibû ku gava piştî bi têlêskopê binêre wê çi bibîne. Nava encamada, wî hemû têgihiştinên me yên derbarê erşê ezmînda ji nûva nivîsand. Dîyarkirinên here mezin ên cîhanê bi ceribandin û şaşîya tên. Bi vî awayî em hînî rêveçûnê, axaftinê, karanîna karînên xwe dibin. Dive hûn ji şaşîya hîn bibin.”
Di dema wî ya li stansîya erşê ezmîn ya navneteweyîde, vegotina Hêdfîld ya Space Oddity ya Dayvîd Boûy, di nav wêne û vîdyoyên din ên hatine weşandinê, bi taybetî popûler bû, bi zêdetirî çend deh mîlyonan temaşeçîya li ser YouTube dîtin. Beşdarên Starmus III mecalek stendibû ku strana ku ji hêla astronomê kanadî zindî li ser dikê hate pêşkêşkirin, bihîstin.
Fîzîknas Brayan Şmît ku di sala 2011 an de bi du zanyarên dinra xelata Nobêlê stendibû ji ber hedîtina ku erşê ezmîn bi lez û bez berbelav dibe, derseke bi navê “Tarî, tarî, erşê ezmîn” da.
Wî destnîşan kir ku ji bo wî hêza steyrnasîyê ewe ku “ew dihêle hûn raste- rast li paşerojê binihêrin”.
Şmît behsa madeya tarî û ênêrjîya tarî ya li erşê ezmîn kir. Di axaftinê de, wî dîyar kir ku çawa ew gihîştîye wê encamê ku erşê ezmîn bi rêjeyek bi lez berfireh dibe, bi lêkolîna bi dehan teqînên sûpêrnova yên Tîpa Ia li galaksîyên dûr.
Wî destnîşan kir ku di destpêkêda wan nikarîbûn ji daneyên xwe bawer bikin û bi mehan ji nûva kontrol kirin.Şmît lê zêde kir ku her çend ew nizanin ênêrjîya tarî çiye, ew eşkere li her derê ye.
Popûlarizers zanistî -serketîyên mêdalya Honkîng
Medalên Stîvên Hokîng cara yekem li ser sehneya Starmus III hatin pêşkêş kirin.
Fîzîknas Jim el-Xelîl di katêgorîya zanistîda ji ber tevkarîya wî ya mezin di belavkirina zanîstêde, û bestekar Hans Sîmêr di beşa hunerê de ji bo mûzîka xwe ji bo fîlma zanistî-fîlma “Interstellar”.
Û fîlmê belgefîlma zanistî Particle Fever di beşa fîlman de bi ser ket. Serketî ji hêla Hokîng bi xwe ve hatin hilbijartin, ku berî destpêkirina festîvalê navên serketîyan eşkere kir û destnîşan kir ku serketîyan tevkarîyek mezin ji bo popûlerkirina zanîstê di jîyana giştî de kirine.
Cîm el-Xelîl bi wergirtina xelatê wiha got: “Ev tesdîqeke ku zanyarên lêkolîner ên pratîkî jî dikarin wekî ragihandinkarên zanistî yên serfiraz werin pejirandin û nas kirin. Mîna Stîvên, ez hest dikim ku ew hem mecbûrî û hem jî îmtîyazek e ku ez meraqa xwe li ser ka erşê ezmîn çawa dixebite û rola me li vir bi qasî ku pêkan dibe re parve bikim.”
“Oskarê ji bîr bike: ev der cîhê rast e”: bi van gotinan bestekarê sînemayê yê Hollywoodê Hans Sîmêr madalyaya xwe li ser sehneya Starmusê wergirt. “Min gelek zanyar nas kirin ku di dema xebatê de li mûzîka min guhdarî dikin, û ez ji vê yekê pir dilşa me. Tişta ku dikare me xilas bike, ev gerstêrka ku tenê xalek şîn e, zanist e. Mûzîk bêyî zanîst nabe”-kompozîtor destnîşan kir.
26 xuyabûna Starmus III di yek pirtûkê de
Di dawiya mîhrîcanê de, nivîskaran bi sernavê “Starmus” kurteya Starmus III. “Li derveyî asoyê” di pirtûkê de, ku tê de 26 axaftinên ku ji bo Hokîng, eslê erşe ezmîn, teorîya “teqîneke mezin”, birêvebirina erşe û çavkanîyên wê yên xwezayî û paşeroja wê hatine veqetandin, vedihewîne. Nivîskarê daxuyanîya vekirina pirtûkê Hokîng bi xwe ye.
